12 stycznia 2017 roku minęła 80. rocznica urodzin warszawskiego kompozytora Mariana Sawy (1937-2005). Skromnego człowieka, którego przedwcześnie zabrakło: pogodnego przyjaciela, znakomitego twórcy, uwielbianego pedagoga. Jego muzyka jest znana przede wszystkim szerokim kręgom polskich organistów, dyrygentów chóralnych i chórzystów, bowiem na organy i rożne rodzaje chórów Sawa napisał najwięcej kompozycji, a ich liczbę podaje się w setkach.

Utwory Mariana Sawy…
Jakie są? Czy tworzone przez dekady najróżniejsze gatunki mają jakąś cechę wspólną? Tak! Są na wskroś oryginalne, różnorodne pod względem stylistyki, barwy, inwencji melodycznej i rytmicznej, a także struktur brzmieniowych. Jak więc powstawały? Czy Sawa pisał dla siebie, do przysłowiowej „szuflady”? Ilość kompozycji (ostatnie badania mówią o blisko 800 utworach!) mogłaby na to wskazywać! Nie, nie tylko: komponowane były one najczęściej dla konkretnych wykonawców prezentujących zróżnicowany poziom techniczny, poszukujących repertuaru na konkretne okazje: koncerty bądź egzaminy. Dlatego też obok dzieł monumentalnych, takich jak np. Oratorium Nativitas Mundi, można wśród kompozycji Sawy znaleźć mniejsze utwory: instrumentalne lub wokalne miniatury.

Jak twierdzi wielu – muzyka Sawy jest chętnie wykonywana. Dlaczego? Gdyż potrafi „przemówić” do słuchacza. Zawiera ona ładunek emocjonalny i wewnętrzne piękno, które stanowi doskonały element komunikacji pomiędzy twórcą a odbiorcą.
Marian Sawa to jednak nie tylko muzyka chóralna czy organowa. W ostatnich latach przeżywa renesans jego muzyka fortepianowa, klawesynowa, wokalna na głosy solowe z akompaniamentem fortepianu lub organów, skrzypcowa, kameralna na różne składy instrumentalne oraz utwory orkiestrowe. Choć mniej znana szerszemu gronu wykonawców i odbiorców, muzyka ta doczekała się opracowań naukowych, publikacji i wydań książkowych (np. Marcin Łukaszewski – Muzyka fortepianowa Mariana Sawy, wyd. TiMS, 2012). Warto dodać, iż twórczość Sawy cieszy się popularnością w kręgach naukowych. Na temat jego utworów prace doktorskie napisali i obronili ostatnio: Jolanta Sosnowska (muzyka skrzypcowa), Julita Kosińska (muzyka chóralna), Leszek Gorecki i Emanuel Bączkowski (muzyka organowa), a także kilka innych osób z innych ośrodków akademickich. Prace magisterskie na temat muzyki Sawy napisało dotychczas kilkadziesiąt osób w uczelniach na terenie całej Polski. Z czegóż wynika to zainteresowanie?

A jednak: muzyka Sawy jest nadal stosunkowo mało znana szerszemu gronu muzyków, a także melomanów. Dlaczego? Powodów może być wiele. Jednym z najważniejszych wydaję się być bardzo prozaiczny. Za życia kompozytor nie zabiegał o wydawanie swoich utworów drukiem, nie zajmował się też w żadnym stopniu tak modną i popularną dziś autopromocją. Był ostatnim z wymierającego gatunku twórców, którzy piszą z potrzeby serca i tego prostego powodu, iż sprawia im to po prostu radość. Sawa był z natury człowiekiem skromnym i nieśmiałym, a także bardzo skrytym. Posiadał jednak wielu dobrych kolegów i przyjaciół, którzy cenili jego twórczość. Prosili oni nieustannie, aby komponował on dla nich nowe utwory. Pisał on i rozdawał swoje rękopisy, ewentualnie ich kserokopie, a następnie zapominał o nich i kompozycjami tymi się więcej nie zajmował.

Po śmierci Mariana Sawy, zatroskani o los jego rękopisów i niewydanych, wartościowych utworów, przyjaciele postanowili utworzyć stowarzyszenie, którego celem miałaby być rożnego typu promocja twórczości tego kompozytora. Najważniejszymi zadaniami wydały się przygotowanie nut drukiem, organizowanie koncertów, warsztatów, sympozjów czy wykładów. W ten sposób w 2006 roku w maju, w pierwszą rocznicę śmierci Mariana Sawy zostało powołane do życia Towarzystwo im. Mariana Sawy, w którego skład weszli – rektor i prorektor, profesorowie i wykładowcy Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, a także inni czynni muzycy wykonawcy oraz teoretycy. Towarzystwo działa nieprzerwanie od lat 10. Zorganizowało cztery edycje warsztatów, współorganizowało pięć edycji konkursów organowych, wydało drukiem 10 tomów nut z instrumentalnymi i wokalnymi utworami Mariana Sawy, a także nuty w formie pojedynczej – broszurowej. Obecnie przygotowuje wydanie następnych tomów, tym razem z piosenkami dziecięcymi autorstwa Sawy.

Dwa lata temu, z okazji 10. rocznicy śmierci Sawy – z inicjatywy Towarzystwa im. Mariana Sawy – w styczniu 2015 roku – w warszawskich szkołach muzycznych odbył się szereg imprez pod nazwą: Tydzień Muzyki Mariana Sawy. W styczniu bieżącego roku z okazji 80. rocznicy urodzin kompozytora Towarzystwo współorganizowało Dni Muzyki Mariana Sawy, które zainicjowało. Wydarzenie to trwające od 14 – 18 stycznia dało możliwość zaprezentowania na terenie Warszawy przekroju twórczości Sawy: jego muzyki organowej, chóralnej, kameralnej i solowej. Imprezie tej warto poświęcić nieco uwagi ze względu na jej poziom i znaczenie dla warszawskiej Kultury Wysokiej…

Dni Muzyki Mariana Sawy zostały zainaugurowane Mszą św. za duszę kompozytora w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie 14 stycznia bieżącego roku o godz. 18:00, po której – w tej samej świątyni – miał miejsce koncert inauguracyjny Dni. Wykonawcami byli Chór i Orkiestra Zespołu Państwowych Szkół Muzycznych im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod dyrekcją Roberta Lawrance, oraz soliści. Zaprezentowano utwory chóralne na chór mieszany: Laus Deo i Ecce homo z 2000 roku (oba utwory napisane dla chóru ZPSM im F. Chopina), Tota pulchra es Maria z 1994 roku na sopran solo i chór ( pierwsza wersja utworu), Trzy Agnus Dei z roku 2000 na chór mieszany i organy (prawykonanie polskie), oraz Missa brevis z 1996 roku (wersja z orkiestrą symfoniczną z roku 2000 – prawykonanie). W programie koncertu znalazły się jeszcze Kolędy Polskie Mariana Sawy ze zbioru Jana Węcowskiego (1992) w wykonaniu Chóru Dziecięcego Zespołu Państwowych Szkól Muzycznych nr 4 im. Karola Szymanowskiego w Warszawie pod dyrekcją Anny Perzanowskiej-Tarasiuk. Przy organach towarzyszył chórowi Piotr Grinholc, który improwizował wstępy i akompaniamenty do tychże kolęd, a także realizował partie organów w Trzech Agnus Dei. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu pedagogów i uczniów oraz wsparciu i pomocy dyrekcji ZSM nr 1 im. F. Chopina – w osobie prof. Pawła Skrzypka jak i dr Julity Kosińskiej – koncert okazał się być wspaniałym muzycznym przeżyciem i wywołał żywą reakcję zgromadzonej niezwykle licznie publiczności. Nagrodziła ona muzykę Sawy i jej odtwórców rzęsistymi oklaskami.

Dnia następnego, w niedzielę 15 stycznia o godz. 19:00, w sali im. Melcera w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina odbył się Koncert Kompozytorski w 80. lecie urodzin Mariana Sawy. Organizatorem był Wydział Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej, Muzyki Kościelnej, Rytmiki i Tańca UMFC, Międzywydziałowy Zakład Fortepiany Ogólnego, Katedra Edukacji Muzycznej i Katedra Instrumentów Smyczkowych. Przedsięwzięcie to współorganizowało Towarzystwo im. Mariana Sawy. Opiekę artystyczną pełnili: dr hab. Maria Gabryś, prof. UMFC, dr hab. Marcin Łukaszewski, prof. UMFC, prof. zw. dr hab. Andrzej Gębski i as. Wojciech Koprowski. Wystąpili: Maria Gabryś, Roma Orłowska Urszula Świerczyńska, Paweł Chmielnicki, Antoni Lichomanow, Marcin Tadeusz Łukaszewski, Aleksander Jan Szopa (fortepian), Dorota Całek (sopran), Jolanta Sosnowska (skrzypce) oraz kwartet smyczkowy w składzie: Zuzanna Budzyńska Wiktoria Borkowska (skrzypce), Anna Krzyżak (altówka) i Mikołaj Burzyński (wiolonczela). W programie znalazły się utwory fortepianowe: Trzy obertaski z roku 2002, Kolędy na fortepian na cztery ręce z roku 2003, Prelud stylizowany z 1975 roku, Preludium z 1967 roku i Krakowiak z 2003 roku, Rapsod z 1996 roku, Cztery mazurki z 1993/1994 roku i Fuga-bolero na dwa fortepiany z 1996 roku. Posłuchać można było także kilku pieśni z rożnych okresów twórczości Sawy. Były to: Bliskość ukochanego do sł. J.W. Goethego (1962), Dwie pieśni do sł. T. Truszkowskiej: Wizja i Nokturn (1963/1964), Dwie pieśni do słów M. Konopnickiej: Pszczółki i Pan Zielonka (1994) oraz Wyjrzałam na ulicę – do słów W. Chotomskiej (2004). Muzykę na smyczki reprezentowały: Burleska na skrzypce i fortepian(1967), Sonata na skrzypce i fortepian z 1967 roku (prawykonanie polskie), oraz kwartet smyczkowy Góroliki (2000). Koncert prowadził ze swadą Marcin Tadeusz Łukaszewski dostarczając publiczności wielu ciekawych wiadomości na temat prezentowanych utworów, kompozytora i wykonawców.

Prezentacja wielobarwnej i różnorodnej twórczości kameralnej Mariana Sawy, która miała miejsce w ramach tego wieczoru zwróciła uwagę na wielką ilość wartościowej, polskiej literatury instrumentalnej i wokalnej nadal mało znanej i nie wykonywanej, która miałaby szansę prawdziwie ubogacić repertuar dydaktyczne oraz programy koncertowe. Znakomite miniatury fortepianowe typu Trzy obertaski, czy Cztery mazurki, a także Prelud stylizowany, czy Rapsod to prawdziwe perełki, a pełna humoru i wigoru skrzypcowa Burleska zwraca uwagę swą wirtuozerią. Absolutną rewelacją okazała się Fuga-bolero na dwa fortepiany, która może konkurować z pierwotną wersją organową: hitem, grywanym z upodobaniem na koncertach w kraju i za granica, także przez słynnych organistów polskich. Interesujące okazały się też pieśni. Zarówno te liryczne do tekstu Goethego i Truszkowskiej, jak i dwie pieśni dla dzieci do tekstów Konopnickiej, o wysokich walorach artystycznych. Ich sceniczność umiejętnie podkreślała ich wykonawczyni. Publiczności podobał się wielce także kwartet smyczkowy Góroliki, bardzo trafnie, z góralską nutą i zaśpiewem zinterpretowany przez młodych wykonawców – studentów UMFC. Na specjalną uwagę zasługiwała Sonata na skrzypce i fortepian. Było to jej polskie prawykonanie. Utwór napisany został na skrzypce o przestrojonych strunach (tzw. skordatura) i stwarza duże trudności wykonawcze, dając jednocześnie poszerzone możliwości brzmieniowe instrumentu. Wykonawczyni poradziła sobie z tym problemem znakomicie tworząc z pianistką prawdziwie wielką, porywającą kreację.
Po zakończonym koncercie stworzono możliwość nabycia nut większości z wykonywanych tego wieczoru utworów, a także płyt CD z muzyką Mariana Sawy. Wydanie ich jest wynikiem kilkuletniej pracy redakcyjnej zespołu Edycji TiMS, rozpoczętej w roku 2007, a planowanej już na następne dekady. Ilość utworów kompozytora jest przecież ogromna.

Muzyka organowa pojawiła się w programie Dni trzykrotnie: 16, 17 i 18 stycznia. 16 – 17 stycznia rozbrzmiewała ona w sali organowej im. Mariana Sawy w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych nr 4 im. Karola Szymanowskiego w Warszawie, w entuzjastycznym wykonaniu uczniów szkół muzycznych z całej Polski, którzy prezentowali ją w ramach cyklicznie organizowanego V Ogólnopolskiego Konkursu Organowego im. Mariana Sawy. W konkursowe szranki stanęło 16. uczestników z całej Polski. Konkurs obejmował trzy kategorie: dla uczniów klasy V i VI szkoły muzycznej I stopnia oraz I klasy szkoły muzycznej II stopnia; dla uczniów klas II, III i IV szkoły II stopnia; dla uczniów klas V i VI szkoły II stopnia. W programie konkursu znalazły się wyłącznie utwory organowe Mariana Sawy. Te najłatwiejsze, ale o dużych walorach artystycznych były wykonywane przez najmłodszych uczestników. Najtrudniejsze przeznaczone były dla najstarszych.
W grupie najmłodszej najczęściej wykonywane były Trzy tańce w dawnym stylu z roku 1998, oraz Preludia na Adwent i Boże Narodzenie z 2002 roku. W grupie średniej oprócz obowiązkowych Etiud na pedał solo (wykonywanych samymi nogami) i Etiud na manuał i pedał, a także Preludiów na temat polskich pieśni kościelnych z 2004 roku uczniowie najczęściej wybierali Fugę-bolero z 1995 roku. Na sześciu uczestników tej grupy zaprezentowało ją aż czterech.
Grupa najstarsza prezentowała jedną z dwóch partit Jezu Chryste, Panie miły i Alleluja, Jezus żyje obie z roku 1980, dające możliwość zaprezentowania nie tylko wysokiego poziomu techniki, ale i kreatywności interpretacji. Utworem, który wykonała cała trójka uczestników najstarszej grupy była Toccata i fuga z 2004 roku. Z utworów dowolnych kandydaci wybierali fantazje. Dwóch wykonało Fantazję śląską Te Deum z 2004 roku, jeden fantazję Regina Poloniae z 1994 roku.
Poziom konkursu był wysoki – zdaniem Jury, w którym zasiadali: Rektor UMFC w Warszawie w latach 2005 – 2012, prof. dr hab. Stanisław Moryto – przewodniczący, prof. dr hab. Elżbieta Karolak z Akademii im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu oraz Prezes Towarzystwa im. Mariana Sawy – Marietta Kruzel-Sosnowska. Wśród uczestników nie brakowało obiecujących młodych wirtuozów, którzy kiedyś zaniosą w świat muzykę Mariana Sawy.
Laureatami konkursu zostali: w grupie najmłodszej pierwszej nagrody nie przyznano, drugą ex aequo otrzymały: Alisa Birula z Warszawy i Magdalena Pohlmann z Raciborza, trzecią – Maciej Grinholc z Warszawy. Wyróżniony został Bartosz Wódczak z Konina.
W grupie średniej pierwsze miejsce zajął Mariusz Wycisk z Raciborza, drugie przyznano Bartoszowi Gardzińskiemu z Warszawy, trzecie otrzymała Nicole Wrzeciono z Opola. Wyróżniono Adama Widzińskiego z Lublina.
W grupie najstarszej pierwszą nagrodę otrzymał Marcin Knura z Raciborza, drugą nagrodę Andrzej Turek z Warszawy, trzecią Piotr Zientarski, również z Warszawy.
Ponadto Jury postanowiło wyróżnić i przyznać dyplomy następującym pedagogom, którzy przygotowali laureatów: Hannie Buczkowskiej-Bartczak z Konina, Emilii Dziubińskiej i Piotrowi Grinholcowi z Warszawy, Elżbiecie Kaszyckiej-Kowalczyk z Opola, Jadwidze Kowalskiej z Lublina i Elżbiecie Włosek – Żurawieckiej z Raciborza.
Wszyscy uczestnicy Konkursu otrzymali, oprócz dyplomów uczestnictwa, upominki w postaci płyt CD oraz nut utworów organowych Mariana Sawy, a pedagodzy nuty organowe Sawy wydane przez TiMS.

18 stycznia o godz. 19:00, w Katedrze Polowej Wojska Polskiego przy ul. Długiej 13/15, odbył się ostatni w ramach Dni, wielce ważny wieczór muzyki organowej: II Koncert Prawykonań utworów organowych Mariana Sawy.
Pierwszych wykonań publicznych nieznanych nikomu utworów tego kompozytora dokonali podczas tego koncertu pedagodzy i studenci klas organów Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. Opiekę artystyczną nad wydarzeniem sprawowali: dr hab. Jarosław Wróblewski – organizator koncertu, dr hab. Bartosz Jakubczak oraz wykł. Wojciech Bednarski. Wystąpili: Wojciech Bednarski i studenci: Piotr Chromiński, Adrian Gola, Sebastian Kuczyński, Radosław Kustra, Justyna Pastor i Wiktoria Ryńska. Wykonane zostały po raz pierwszy następujące utwory: Arabesque z 1973 roku, Capriccio z1973 roku, A la Ronde z 1975 roku, Magda z 1987 roku, Agata z 1988 roku, 2 preludia z 1970 roku, Quasi ostinato z 1973 roku, Avec les Amis z1993 roku , Noel I i II z 1993 roku. Koncert był wydarzeniem niecodziennym, interesującym i oryginalnym. Niezwykle rzadko bowiem zdarza się sytuacja, w której każdy z utworów wykonywanych podczas koncertu jest nowy. Dla każdego artysty – pobudzić do życia dzieła, które dotąd egzystowały jedynie jako znaki muzyczne na papierze, ożywić je dźwiękami, nadać swój osobisty rys ich wykonaniu – to ogromne wyzwanie. Także słuchacz obcujący z nieznaną dotąd nikomu materią dźwiękową przenosi się w inny wymiar: odbieranie muzyki jest trudniejsze, lecz z pewnością ciekawsze.
Wykonawcy wykazali się dużą kreatywnością i inwencją kolorystyczną, co słychać było w rejestracji utworów, czyli w doborze głosów organowych do poszczególnych utworów. Prawykonywane kompozycje prezentowały bardzo różną stylistykę, brzmieniowość i wyrazowość, a także stopień trudności. Ich wykonania udowodniły, iż wśród organistów nowa, nieodkryta muzyka organowa Mariana Sawy cieszy się żywym zainteresowaniem poprzez swoją wartość i piękno.

Dni Muzyki Mariana Sawy które odbywały się w dniach 14 – 18 stycznia 2017 roku w Warszawie w 80. rocznicę jego urodzin zwróciły większą uwagę muzyków i melomanów na wartościową, twórczość tego – zaskakującego swą bogatą i wciąż odkrywaną twórczością – kompozytora. Wielu znakomitych artystów i młodych adeptów prezentowało ją w różnych miejscach, wymiarach i konfiguracjach. Dostarczono wielu wrażeń, wielu odczuć i pytań. Bowiem tam gdzie jest zaskoczenie, tam znaleźć można inspirację. Tam gdzie nowe i autentyczne – tam jest życie. Tych wrażeń i impulsów z całą pewnością dostarczyły wyżej wymienione wydarzenia. Czekamy na następne!

Marietta Kruzel-Sosnowska
Warszawa, 9 lutego 2017